Waarom samenhangend onderwijs?

U vindt hieronder een verzameling korte quotes plus de bron van (inter)nationale/wetenschappelijke) deskundigen of organisaties waarin de meerwaarde van samenhangend onderwijs wordt beschreven.

SLO:
‘In het onderwijs is behoefte aan méér samenhang in het curriculum. Die wens leeft zowel bij leerkrachten en schoolleiders, als bij onderwijsontwikkelaars, opleiders, onderwijsadviseurs en beleidsmakers. Ook binnen het vervolgtraject van curriculum.nu is samenhang een belangrijk uitgangspunt.

Door samenhang aan te brengen, kun je het onderwijs efficiënter inrichten. Samenhang gaat de overladenheid tegen en biedt ruimte voor scholen om een eigen curriculum vorm te geven. Maar nog belangrijker: wanneer samenhang goed wordt vormgegeven, draagt dit bij aan betekenisvol leren, waardoor de betrokkenheid van leerlingen vergroot.’ https://www.slo.nl/thema/meer/samenhang-primair-onderwijs/ oktober 2020

Onderwijsinspectie:
‘Maak van de aangekondigde reparatie een renovatie.’ https://www.onderwijsinspectie.nl/actueel/nieuws/2021/04/14/benut-crisis-als-unieke-kans-voor-onderwijsrenovatie-om-onderwijs-structureel-te-verbeteren april 2021

‘… stimuleren van samenhang in taalonderwijs, bijvoorbeeld tussen lezen en schrijven, het inzetten van schrijfopdrachten die authentiek en functioneel zijn, integratie met andere vakken en het geven van goede feedback …’ https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/peil-onderwijs/schrijfvaardigheid-einde-sbo/suggesties-voor-het-onderwijs maart 2021

In de Staat van het onderwijs 2016/2017 geeft de Onderwijsinspectie aan dat er sprake is van een jarenlang serieus probleem op het gebied van de onderwijsresultaten. Het jarenlang eenzijdig sturen op smalle cognitieve opbrengsten heeft een omgekeerd effect gehad. Daarnaast heeft het ook een negatief effect gehad op de motivatie van leerlingen, wat de onderwijsinspectie zelf agendeert in de Staat van het onderwijs 2017/2018. Laten we met het Nationaal Programma Onderwijs niet weer in de valkuil stappen van de eenzijdige focus op smalle onderwijsresultaten. Met een daling van die resultaten en van de motivatie tot gevolg. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2018/04/11/rapport-de-staat-van-het-onderwijs en https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2018/04/11/hoofdlijnen-stelseloverzicht-de-staat-van-het-onderwijs-2018

De nieuwe lijn van de Onderwijsinspectie is dat er sterk vanuit visie geredeneerd wordt. Innovatie wordt toegejuicht. Je kunt zelfs de predicaat excellente school krijgen op basis van een innovatieve en ambitieuze werkwijze. ‘Een Excellente School onderscheidt zich van andere goede scholen op een specifiek gebied, bijvoorbeeld door een innovatief en motiverend onderwijsaanbod of een onderscheidende aanpak bij een specifieke groep leerlingen.’ Innovatie zou dus een belangrijke rol moeten spelen en niet alleen maar reparatie. https://www.onderwijsinspectie.nl/onderwerpen/toezichtkadersaugustus 2017

Curriculum.nu (de nieuw te formuleren kerndoelen):
‘De Onderwijsraad constateerde in 2014 dat het curriculum in de loop der jaren een lappendeken is geworden. Volgens de raad is het onevenwichtig en overladen, zonder samenhang en afstemming tussen de verschillende vakgebieden en onderwijssectoren. Ook de SLO (landelijk kenniscentrum voor curriculumontwikkeling) signaleert in de rapportage ‘leerplan voor het funderend onderwijs voor de toekomst’ (2014) een overladen curriculum, waarbij de samenhang tussen de onderwijsinhoud een stuk beter kan. De Inspectie van het Onderwijs bepleitte in 2019 meer focus in het curriculum en de noodzaak van heldere keuzes over de gezamenlijke doelen.’ https://www.curriculum.nu/waarom/#

Onderwijsraad:
‘Breng samen focus aan in werkzaamheden door prioriteiten te stellen op basis van visie en doelen.’ https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2021/03/25/tijd-voor-focus maart 2021

Kerndoelenboekje (huidige kerndoelen):
‘In de tweede plaats dienen inhouden en doelen zo veel mogelijk op elkaar te worden afgestemd, verbinding te hebben met het dagelijks leven en in samenhang te worden aangeboden. In concreet onderwijs zijn doorgaans doelen uit verschillende hoofdstukken tegelijk van belang. Taal bijvoorbeeld komt voor bij alle vakken. Aandacht voor cultuur is niet beperkt tot het kunstzinnige domein. Omgaan met informatietechnologie geldt voor alle gebieden.’ https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2006/04/28/kerndoelenboekje

KPC:
‘Het is nu belangrijk om kinderen zodanig kennis te laten maken met de kennis van de wereld, dat die de leerling raakt en in een (taal)rijke omgeving wordt aangeboden. Repareren van de tekorten zou nu leiden tot korttijdelijk herstelonderwijs op de basisvakken. Renoveren van het onderwijs zou moeten betekenen dat we kijken naar wat er nu echt toe doet om leerlingen in het PO uiteindelijk kansrijk te laten doorstromen naar het VO.’ https://www.kpcgroep.nl/nieuws/laat-scholen-de-eigen-inkleuring-niet-verliezen/ april 2021

Didactief:

… ‘Maar eenmaal in groep 5 en 6, als het begrijpend lezen steeds belangrijker wordt, ook als voertuig voor andere vakken, vallen de prestaties van deze leerlingen (uit achterstandsgroepen red.) terug. Dat komt niet door hun technisch leesniveau, maar doordat ze onvoldoende contextuele kennis hebben om écht te begrijpen waar de teksten over gaan. Ze missen de algemene kennis, de begrippenkennis, de in de teksten veronderstelde kennis van de wereld die nodig is voor goede prestaties in begrijpend lezen. Want dat is precies de kennis die zij minder vanuit huis meekrijgen dan de leerlingen uit meer kansrijke milieus.’

Wat kun je dan doen als leraar om die kennis te compenseren? Ledoux blijkt de onderzoeksresultaten goed te kunnen vertalen naar handelingsperspectieven zoals dat zo mooi heet. ‘De school moet een wereldoriëntatieschool zijn. Want goed worden in begrijpen wat je leest, is een belangrijke sleutel voor verder succes in het voortgezet onderwijs en verder.’

Een goede school: Leest leerlingen veel voor; Laat leerlingen zelf veel lezen; Bied goed woordenschatonderwijs, Organiseert excursies (vergroot de wereld); Organiseert gastlessen; Biedt films aan en schooljournaal; Organiseert kunstonderwijs; Investeert in leraren, programma’s en schoolleiders. https://didactiefonline.nl/artikel/vergroot-de-wereld-van-je-leerlingen maart 2021

Webcast #ikmaakmijnonderwijs

Bekijk de webcast uitzending van de serie #ikmaakmijnonderwijs over begrijpend lezen met onderwijskundige Jos Cöp.

Taal in samenhang

De context in taalmethodes is te weinig rijk voor woordenschatonderwijs. De thema’s in de taalmethode hebben alleen betekenis in het kader van de methode en doorgaans ontbreekt werkelijke betrokkenheid bij leerlingen. Zaakvakken bieden een betere basis voor woordenschatontwikkeling. (…) Intensieve verrijking met betekenisvolle opdrachten, filmpjes, boeken en teksten leidt tot winst op het vlak van woordenschat en begrijpend lezen. Bron: http://geletterdheidenschoolsucces.blogspot.com/2015/05/woordenschatonderwijs-bestaat-niet.html
Uit onderzoek van Emmelot, Van Schooten & Timman, 2001 en Ford-Connors & Paratore, 2015 blijkt dat de uitleg van de leerkracht maar marginaal bijdraagt aan het leren van woordbetekenissen. Kinderen vergroten hun woordenschat door rond rijke contexten te werken, te lezen, te praten, te schrijven en te denken. Het is belangrijk dat ze veel worden voorgelezen uit boeken die rond thema’s gekozen zijn, dat ze filmpjes over die thema’s bekijken en relevante activiteiten uitvoeren. Bron: zie links in deze quote
Taal speelt een belangrijke rol in het zaakvakonderwijs: kinderen leren via taal. Ze ontwikkelen taal het best in een betekenisvolle context. Het zaakvakonderwijs biedt zulke contexten volop omdat het over de wereld gaat waarin kinderen leven. Taal- en zaakvakonderwijs gaan hand in hand en versterken elkaar. Bron: Expertise Centrum Nederlands – Boek ‘Taal en zaakvakken, twee vliegen in één klap, 2010
Zaakvakteksten zijn bedoeld om de kennis van de wereld te vergroten, maar stimuleren tegelijkertijd de woordenschatontwikkeling. Woordenschat en kennis van de wereld zijn beide belangrijke factoren bij begrijpend lezen. Ze moeten ingezet worden om de taalontwikkeling te stimuleren. We spreken dan van taalgericht vakonderwijs. Bron: Hajer & Meestringa, 2009
(…) In de tweede plaats dienen inhouden en doelen zo veel mogelijk op elkaar te worden afgestemd, verbinding te hebben met het dagelijks leven en in samenhang te worden aangeboden. In concreet onderwijs zijn doorgaans doelen uit verschillende hoofdstukken tegelijk van belang. Taal bijvoorbeeld komt voor bij alle vakken. Bron: Ministerie van OCW, Kerndoelenboekje, 2006

Tijdwinst door samenhang

Met curriculum.nu kunnen we invloed uitoefenen als werkveld en we kijken onder meer naar de overladenheid op scholen. (…) We zoeken daarom samenhang in vakken en vaardigheden. (…) Door meer samenhang is er minder overladenheid. Bron: Michelle Struick, schoolleider, CurriculumNu-prima-onderwijs-september-2018
Door gerichte aandacht voor begrijpend lezen, woordenschat, luisteren en spreken en schrijven tijdens het wereldoriëntatieonderwijs komt er tijd vrij in het rooster. Bron: Wij-leren.nl, Paul Filipiak, taalleesdeskundige, 2018
Meer samenhang in het onderwijsaanbod kan de onderwijskwaliteit vergroten. Want samenhang maakt leerstof voor leerlingen betekenisvoller en begrijpelijker. (…) Bovendien kun je tijdwinst boeken als je met leerstofvervangende projecten werkt. Bron: https://www.slo.nl/primair/themas/samenhang/ , 2011
‘De KNAW maakt zich zorgen over de dalende prestaties bij basisschoolleerlingen op het terrein van de wo vakken. Gezien het grote belang voor de vorming van de kinderen én de maatschappij is dit onwenselijk.’ Eén van de aanbevelingen : ‘Benut beter de synergie tussen taal, rekenen en wereldoriëntatie.’ Bron: publicatie ‘Wereldoriëntatie in het primair onderwijs’ van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), 2013
Waar mogelijk worden onderwijsinhouden over mensen, de natuur en de wereld in samenhang aangeboden. Dit komt het ‘begrijpen’ door leerlingen ten goede en draagt voorts bij aan vermindering van de overladenheid van het onderwijsprogramma. Bron: Ministerie van OCW, Kerndoelenboekje, 2006

Meer betekenis door samenhang

Meer verbinding tussen de inhoud van vakken maakt het onderwijs voor leerlingen meer betekenisvol. Het Platform (OnsOnderwijs2032) benadrukt het belang van een samenhangend onderwijsaanbod. Wanneer kennis en vaardigheden uit de vaste basis met elkaar worden verbonden, gaan leerlingen dieper op de stof in en leren ze die toe te passen in nieuwe situaties. Bron: Ons Onderwijs 2032 : Eindadvies, Schnabel, P. e.a., 2016
Met de eenzijdige nadruk op vakken die gezien worden als economisch van nut, creëert het onderwijs, in de woorden van de filosoof Grahame Lock, ‘gezapige koeien’. Kennis en vaardigheden moeten voor leerlingen niet alleen een middel zijn om een hoge score te verwerven maar een middel om zich te oriënteren in de wereld, die te begrijpen en er in te (willen) handelen. Dat vereist ‘kennis van betekenis’, in verschillende betekenissen. Bron: Volman, M., Kennis van betekenis. Betrokkenheid als kwaliteit van leerprocessen en leerresultaten (oratie). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam, 2011
Door de bovenmatige nadruk op delen van enkele vakgebieden (taal en rekenen) is de balans in het onderwijs verstoord. Er treedt een verschraling op van het onderwijsaanbod, die strijdig is met de uitgangspunten en doelen van de Wet op het Primair Onderwijs. Bron: 2011 www.redhetbasisonderwijs.nl
Ook inhouden uit andere leergebieden worden betrokken op de ‘oriëntatie op jezelf en de wereld’. (…) Onderwijs is er immers vooral op gericht om leerlingen zicht te geven op betekenis en samenhang. Bron: Ministerie van OCW, Kerndoelenboekje, 2006
Waar mogelijk worden bij kunstzinnige oriëntatie onderwerpen gebruikt die samenhangen met andere leergebieden. Het onderwijs wordt daardoor meer samenhangend en mede daardoor betekenisvoller voor leerlingen. Bron: Ministerie van OCW, Kerndoelenboekje, 2006

Beter leren door samenhang

Samenhang betekent het benutten en versterken van verbindingen. Verbindingen tussen onderwerpen en vakken, maar vooral verbindingen in de hersenen. Leren is immers het maken en versterken van dergelijke neurale verbindingen met de al aanwezige voorkennis. Bron: Wij-leren, Dolf Janson, 2016
Door taalonderwijs te integreren met het zaakvakonderwijs wordt niet alleen het taalniveau van de leerlingen beter maar ze leren ook meer van de zaakvakken (Verhallen, 2000). Bron: Taal in de zaakvakken – De potentie van ICT, Een literatuurstudie naar de mogelijkheden voor het verbeteren van de integratie van taal in de zaakvakken, M. J. grote Beverborg, 2006
Om goed zaakvakonderwijs te bereiken is het van belang dat het taalonderwijs geïntegreerd wordt met het zaakvakonderwijs. Op deze manier zullen leerlingen beter de inhoud van de zaakvakken begrijpen. Vaak wordt er ‘over de hoofden’ van de leerlingen gepraat en zullen de leerlingen dus ook niks leren van hetgeen er verteld wordt over de zaakvakken. Bron: van Schooten & Emmelot, 2004
Bij zaakvakonderwerpen gaat het om de verwerking van informatie via de verschillende zintuigen, dus via het sensorisch en motorische, naar het episodisch en het semantisch geheugen. Informatie moet in het permanente geheugen van je leerlingen komen door de kwaliteit van de verwerking van de informatie in het werkgeheugen. De informatie moet daarom meerdere keren verwerkt worden, details moeten worden toegevoegd en associaties met andere informatie moeten worden gemaakt. Dat kan alleen door er veel bij te luisteren, lezen, praten en schrijven, in samenhang. Taal krijgt daardoor veel zintuiglijke verbindingen in het brein. Bied nieuwe zaakvakinformatie vier keer op verschillende manieren aan om die te integreren in de voorkennis van je leerlingen, met niet meer dan twee dagen tussenpozen tussen de aanbiedingen. Daarbij kan het gaan om directe ervaringen, maar ook om indirecte, virtuele ervaringen; door met elkaar te praten, educatieve televisie te volgen en door (veel) te lezen. Deze indirecte of virtuele ervaringen kunnen leiden tot het verwerven van veel achtergrondkennis en een grotere woordenschat. Bron: Robert Robert J. Marzano; Building Background Knowledge for Academic Achievement; 2004.